Kontakty z dzieckiem / Gdy rodzic nastawia dziecko przeciwko drugiemu rodzicowi - syndrom Gardnera
Bardzo często w kontekście uporczywego uniemożliwiania jednemu z rodziców kontaktów z dzieckiem jest przywoływany tzw. syndrom Gardnera - zjawisko po raz pierwszy opisane przez amerykańskiego psychiatrę sądowego dr Richarda Gardnera, nazywane także Zespołem oddzielenia od drugoplanowego opiekuna - w skrócie PAS (Parent Alienation Syndrome ).
W trakcie rozwodu często zdarza się, że rodzic czynnie angażuje dziecko w potępianie i krytykowanie drugiego rodzica (zazwyczaj tego, który nie mieszka w domu). Krytyka ta jest najczęściej nieuzasadniona, a zarzuty są nieprawdziwe, albo wyolbrzymione. Konsekwencją powyższego często jest to, że miłość, szacunek, przywiązanie do oczernianego ojca czy matki ulegają bezpowrotnie zniszczeniu, zastąpione przez wrogość, niechęć i pogardę. Zjawisko to po raz pierwszy opisał amerykański psychiatra i biegły sądowy dr Richard Gardner. Pierwsza praca na temat tzw. Zespołu oddzielenia od drugoplanowego opiekuna (ang. Parental Alienation Syndrome PAS ) została przez niego opublikowana w 1985 r.. Gardner uważał, że opisane przez niego zjawisko, to zespół objawów powstających u dziecka w zasadzie wyłącznie w sytuacji spraw sądowych o przyznanie opieki nad dzieckiem toczących się w wyniku rozwodu rodziców.
Po czym poznać, że dziecko cierpi na syndrom Gardnera?
Najczęstsze przejawy syndromu Gardnera są następujące:
-
dziecko jest przyporządkowane do alienującego rodzica (tego, który sądownie uzyskał prawo do opieki) i pod jego wpływem oczernia rodzica odtrąconego;
-
powody oskarżenia są często błahe, wymyślone lub wręcz absurdalne;
-
złość na odrzucanego rodzica jest bezdyskusyjna, pozbawiona uzasadnienia;
-
dziecko twierdzi, że samo podjęło decyzję o odrzuceniu drugiego rodzica;
-
dziecko odruchowo wspiera rodzica, z którym na stałe mieszka;
-
dziecko nie ma poczucia winy, lekceważąc uczucia odrzuconego rodzica;
-
stwierdzenia dziecka odzwierciedlają język i styl myślenia oskarżającego rodzica;
-
złość rozszerzana jest stopniowo na dalszą rodzinę oraz osoby związane ze znienawidzonym rodzicem.
Uwaga! Doprowadzanie przez jednego z rodziców do alienacji drugiego i nastawianie dziecka przeciw niemu jest formą wykorzystywania psychicznego i może spowodować nieodwracalne zniszczenie więzi z jednym z rodzicem, a w konsekwencji zmiany w psychice dziecka.
Stopnie nasilenia objawów Zespołu Gardnera
Dr. Richard Gardner rozróżniał trzy stopnie manifestacji objawów w Zespole PAS: łagodny, umiarkowany i poważny.
W pierwszym, łagodnym, dzieci biorą udział w spotkaniach z drugoplanowym opiekunem, ale okresowo są krytyczne w odniesieniu do niego - nie występują u nich wszystkie objawy Zespołu PAS .
W drugim, umiarkowanym nasileniu manifestacji tego zespołu dzieci okazują brak szacunku rodzicowi, przeszkadzają w trakcie spotkania a oczernianie przez nich rodzica ma charakter prawie ciągły.
Poważne nasilenie manifestacji tego zespołu przejawia się wrogością dziecka , osiągającą czasami poziom fizycznej agresji wobec znienawidzonego rodzica. U niektórych dzieci wrogość ta osiąga poziom paranoidalny. Gardner opisuje te dzieci jako “owładnięte nienawiścią do rodzica„
Krytyka teorii Gardnera.
Syndrom Gardnera nie jest obecnie sklasyfikowany jako zaburzenie psychiczne albo zaburzenie zachowania. Poddawany był też często krytyce, jako nieznajdujący poparcia w badaniach naukowych. Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, iż badania naukowe nie tyle nie potwierdzają istnienia zjawiska nazywanego syndromem Gardnera, ile nigdy nie były prowadzone na taką skalę aby jednoznacznie istnienie takiego zjawiska ustalić bądź wykluczyć.
Syndrom Gardnera i jego przydatność w orzecznictwie sądów rodzinnych był przedmiotem analizy opracowanej przez zespół ekspertów na zlecenie Rzecznika Praw Dziecka. W następstwie badań sformułowano następujące wnioski:
1. Brak w systemie klasyfikacyjnym jakiegoś zaburzenia lub zespołu objawów nie jest dowodem na fakt, że takiego zaburzenia lub zespołu objawów nie ma.
2. Umieszczenie w systemie klasyfikacyjnym zaburzenia jest efektem pracy powołanych w tym celu zespołów naukowców, którzy co pewien czas klasyfikacje zaburzeń zmieniają, usuwając pewne zaburzenia lub dodając nowe.
3. To, że w aktualnych klasyfikacjach objawów nie znalazł się zespół PAS nie jest równoznaczne z przyjęciem, tezy, że nigdy odpowiadający mu zespół objawów w klasyfikacji się nie znajdzie. Wymagałoby to jednak dostosowania aktualnie prezentowanych opisów zespołu PAS do systemów klasyfikacyjnych w oparciu o dowody naukowo potwierdzonej trafności, rzetelności i spójności1.
Jakie konsekwencje wynikają ze zdiagnozowania u dziecka symptomów syndromu Gardnera?
Rodzic przeciwko któremu drugi z rodziców nastawia dziecko pozornie może wydawać się bezsilny. Ma wprawdzie zasądzone kontakty z dzieckiem, jednak dziecko oświadcza, że nie chce się z nim widzieć. Można wprawdzie wprawdzie domagać się wykonywania kontaktów z udziałem kuratora, ale jego udział najczęściej niewiele wniesie w sytuacji, jeżeli dziecko oświadczy mu, że nie chce się widzieć z drugim rodzicem - dyrektywa dobra dziecka będzie nakazywała uszanować jego wolę.
Czy to oznacza, że "drugoplanowy" rodzic pozostaje bezsilny? Nie do końca - należy bowiem spojrzeć na przedstawione zagadnienie od strony dobra małoletniego dziecka. Wprawdzie syndrom Gardnera jako jednostka chorobowa wymyka się klasyfikacji, jednak poszczególne jego symptomy można próbować zdiagnozować. Bezsprzecznie też oddzielenie dziecka od drugiego rodzica stanowi dla dziecka niepowetowaną krzywdę i nadużycie przysługującej rodzicowi władzy rodzicielskiej. Nadużywanie władzy rodzicielskiej stanowi natomiast przesłankę ograniczenia, a w skrajnych wypadkach nawet odebrania władzy rodzicielskiej (patrz: pozbawienie władzy rodzicielskiej), o czym każdy rodzic angażujący dziecko w konflikt ze swoim małżonkiem powinien pamiętać.
1Prof. dr hab. Irena Namysłowska. EKSPERTYZA WYKONANA NA ZLECENIE BIURA RZECZNIKA PRAW DZIECKA DOTYCZĄCA SYNDROMU GARDNERA JAKO WYODRĘBNIONEJ JEDNOSTKI CHOROBOWEJ