Konkubinat
Konkubinat to faktyczny, nieuregulowany prawnie związek dwojga osób płci odmiennej, które żyją ze sobą bez zawarcia związku małżeńskiego. Chociaż jest to zjawisko powszechne, wciąż brak jest w polskim systemie prawnym pełnego uregulowania tej instytucji.
Na chwilę obecną brak jest w polskim systemie prawnym pełnego uregulowania instytucji konkubinatu, w konsekwencji trudno o spójną definicję tej instytucji. W orzecznictwie sądowym przyjęło się, że konkubinat oznacza trwały związek dwojga osób odmiennej płci, które nie zawarły związku małżeńskiego. Sąd Najwyższy w jednym z orzeczeń określił konkubinat jako "wspólne pożycie analogiczne do małżeńskiego, tyle że pozbawione legalnego węzła. Oznacza to istnienie ogniska domowego charakteryzującego się duchową, fizyczną i ekonomiczną więzią, łączącą mężczyznę i kobietę".
Uwaga! Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego pary homoseksualne, nawet jeżeli żyją wspólnie, nie są uznawane za związki konkubenckie - konkubinat to trwały, nieformalny związek osób odmiennej płci.
Jak już wskazałem wyżej instytucja konkubinatu pozostaje nieuregulowana prawnie. Staje się ona przedmiotem zainteresowania prawa dopiero w momencie gdy jedno z partnerów umiera, bądź dochodzi do konfliktu. Warto zatem wskazać jakie są rzeczywiste prawa i obowiązki konkubentów wynikające z pozostawania ze sobą w związku.
Wzajemne rozliczenia między konkubentami.
Czy w konkubinacie istnieje wspólnota majątkowa?
Zasadą jest, że konkubenci nie są wobec siebie zobowiązani do świadczeń alimentacyjnych. Również majątek nabyty w trakcie trwania związku stanowi odrębną własność każdego z nich, chyba że stroną umowy kupna będą obydwoje partnerzy. Jednym ze sposobów zabezpieczenia wzajemnych roszczeń majątkowych konkubentów jest zawarcie przez nich umowy, co pozwoli na ukształtowanie sytuacji majątkowej i ewentualnych rozliczeń majątkowych w przypadku rozpadu ich związku np. zawarcie umowy spółki cywilnej lub wprowadzenie współwłasności w częściach ułamkowych. Dobrym rozwiązaniem jest w takich przypadkach zawarcie umowy spółki cywilnej - mało osób wie, że spółka taka może być zawarta nie tylko w celu prowadzenia działalności gospodarczej, ale w każdym celu prawnie dopuszczalnym.
Dziedziczenie.
Czy osoby będące w konkubinacie mogą po sobie dziedziczyć?
Konkubenci nie dziedziczą po sobie - nie należą do kręgu tzw. spadkobierców ustawowych. Rodzi to dramatyczne sytuacje gdy osoby żyły ze sobą długo, wspólnie dorobiły się majątku, a potem okazało się, że jedynymi uprawnionymi do spadkobrania są członkowie rodziny, z którą para nie utrzymywała żadnych stosunków. Dlatego jedynym sposobem zabezpieczenia osoby, z którą dzielimy życie na wypadek naszej śmierci jest sporządzenie testamentu. Jednak nawet jeżeli zmarły konkubent nie sporządził testamentu, to jego spadkobiercy nie mogą zmusić Cię do natychmiastowego opuszczenia mieszkania - zgodnie z art. 923 kc nie tylke małżonek, ale także osoby bliskie spadkodawcy (w tym konkubenci), które mieszkały z nim do dnia jego śmierci, są uprawnione do korzystania z mieszkania i jego wyposażenia przez okres trzech miesięcy od dnia śmierci spadkodawcy. Jeżeli natomiast mieszkanie nie stanowiło własności konkubenta i było przez niego jedynie wynajmowane masz prawo do wstąpienia w stosunek najmu na miejsce zmarłego partnera.
Konkubent zmarłego członka spółdzielni ma możliwość dochodzenia roszczenia o przyjęcie w poczet członków spółdzielni i zawarcie umowy o ustanowienie spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego zgodnie z art.15 ust.2 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych.
Pamiętaj! Będąc w konkubinacie nie dziedziczysz po swoim partnerze, dlatego warto pomyśleć o sporządzeniu testamentu.
Kwestie podatkowe.
Jak wyglądają rozliczenia podatkowe w konkubinacie?
Osoby żyjące w konkubinacie nie mogą wspólnie składać zeznania rocznego, jednak za zobowiązania wobec fiskusa odpowiadają solidarnie - ordynacja podatkowa zgodnie z art. 111§3 przewiduje odpowiedzialność solidarną obu konkubentów za zaległości podatkowe każdego z nich. Jeżeli partnerzy mają wspólne dziecko, jedno z nich może wybrać sposób rozliczenia podatku wraz z dzieckiem - w świetle prawa bowiem samotnie wychowuje dziecko.
Pamiętaj! Zgodnie z ordynacją podatkową konkubent może odpowiadać za zaległości podatkowe swojego partnera.
Konkubinat a rodzicielstwo.
Jak przedstawia się sytuacja prawna dziecka z konkubinatu?
Zasadniczą różnicą między konkubinatem, a małżeństwem w zakresie rodzicielstwa i wspólnego wychowywania dziecka jest to, że inaczej niż w małżeństwie ustalane będzie pochodzenie dziecka. Dziecko, które pochodzi z małżeństwa korzysta z domniemania pochodzenia od męża matki w przeciwieństwie do dziecka urodzonego w konkubinacie. Konkubent aby uznać dziecko musi złożyć dobrowolne oświadczenie woli o uznaniu dziecka przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, jeżeli nie chce tego zrobić matka może wystąpić do sądu o ustalenie pochodzenia dziecka. Sama władza rodzicielska jako tak sprawowana jest tak samo jak w małżeństwie, bowiem jej źródłem jest pokrewieństwo między rodzicem a dzieckiem, a nie faktyczne związki pomiędzy rodzicami. Odmiennie wygląda sytuacja, gdy jedno z partnerów nie może mieć dzieci i decydują się na adopcję. Zgodnie z polskim prawem wspólnie adoptować dziecko mogą jedynie małżonkowie. Dlatego o adopcję wystąpić może jedynie jeden z partnerów.
Pamiętaj! Jeżeli dziecko urodziło się w tzw. związku nieformalnym ojciec koniecznie powinien formalnie uznać dziecko - dziecko uznane przez ojca korzysta nie tylko z praw do alimentów, ale w przypadku jego śmierci także z prawa do renty rodzinnej po ojcu, jest uprawnione do dziedziczenia, a w razie niepowołania go do spadku przysługuje mu zachowek.
Zalety i wady życia w konkubinacie
Do najważniejszych plusów i minusów życia w konkubinacie należą:
Zalety:
-
brak odpowiedzialności za zobowiązania konkubenta - jeżeli konkubent narobi długów możesz nie obawiać się wizyty komornika;
-
łatwość zakończenia związku - z formalnego punktu widzenia można go rozwiązać w każdym momencie bez konieczności przeprowadzania rozwodu w sądzie.
Wady:
-
brak dziedziczenia ustawowego - jeżeli konkubent nie sporządzi testamentu nic po nim nie otrzymasz, bez względu na to jak długo byliście razem;
-
pozostając w związku nieformalnym trudniej będzie wam uzyskać kredyt bankowy;
-
jeżeli jedno z was zachoruje drugie będzie miało utrudniony dostęp do informacji o stanie zdrowia partnera - dla szpitali będziecie obcymi sobie osobami;
-
w konkubinacie w przeciwieństwie do małżeństwa nie ma domniemania ojcostwa, jeżeli ojciec nie uzna dziecka, matka zmuszona będzie wystąpić do sądu o ustalenie ojcostwa.